Istnieje obecnie na rynku szereg możliwości ochrony przed niepożądaną ciążą.
Wybór odpowiedniej metody antykoncepcyjnej w każdej grupie wiekowej kobiet powinien być indywidualny i uwzględniać nie tylko aktualny stan zdrowia kobiety, ale również przebyte schorzenia, obciążenia dziedziczne, przeszłość ginekologiczno-położniczą, przy uwzględnieniu rodzaju aktywności seksualnej, osobistych potrzeb i preferencji.
Alicja Halbersztadt: Naturalne planowanie rodziny uznane przez większość religii, wynikające ze znajomości własnego organizmu i rozumienia dokonujących się w nich przemian może być stosowane w związkach monogamicznych, przez troskliwych, starannych, świadomych partnerów, którzy będą potrafili określić moment owulacji i dni płodne. Metoda wymaga sporego zaangażowania, umiejętności oceny objawów występujących podczas każdego cyklu miesięcznego (obserwacja śluzu szyjkowego, pomiar temperatury ciała, ocena regularności krwawień miesiączkowych). Należy pamiętać, że bywa nieskuteczna u kobiet z nieregularnym cyklem płciowym, poddanych jakiemukolwiek stresowi (podróż, infekcja, przepracowanie itp.).
W wyborze odpowiedniego postępowania antykoncepcyjnego powinien pomóc nam specjalista ginekolog. Promując nowoczesną, skuteczną antykoncepcję, odwracalną i bezpieczną dla zdrowia pacjentki przy uwzględnieniu akceptacji, tolerancji oraz ewentualnymi korzyści pozaantykoncepcyjnych. Wyjaśnienie pacjentce korzyści i przedstawienie istniejącego ryzyka związanego z zastosowanie danej metody antykoncepcyjnej pomaga podejmować świadomą i ostatecznie najbardziej korzystną dla jej zdrowia decyzję.
Część kobiet oczekuje jedynie ochrony przed niechcianą ciążą, niektóre wymagają dodatkowo ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową takimi jak AIDS, chlamydioza, infekcje ludzkim wirusem brodawczka (HPV), opryszczka płciowa, rzeżączka, czy też kiła. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi WHO nastolatki i młode kobiety, które częściej podejmują współżycie z wieloma partnerami powinny stosować podwójne zabezpieczenie w postaci wysoce skutecznej metody antykoncepcyjnej (na przykład antykoncepcji hormonalnej w postaci tabletki lub krążka dopochwowego) w połączeniu z prezerwatywą w celu jednoczesnej ochrony przed zakażeniem.
Najlepsza zatem metoda antykoncepcyjna to taka, która w porozumieniu z lekarzem zostanie wybrana przez kobietę, nie będzie wpływała na jej styl życia, przynosząc korzyść w postaci zabezpieczenia przed niechcianą ciążą przy minimalnym ryzyku.
Najbardziej chyba rozpowszechnioną metodą antykoncepcyjną są metody barierowe, a spośród nich prezerwatywa. Ich działanie polega na zabezpieczeniu przed dostaniem się nasienia do dróg rodnych.
Prezerwatywy
Prezerwatywy wykonywane z lateksu, rzadziej poliuretanu to niezbyt droga metoda, zalecana przy rzadkim współżyciu, dobrze sprawdzająca się w przypadku kontaktów seksualnych z wieloma partnerami ze względu na ochronę przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Oprócz prezerwatyw męskich istnieją również prezerwatywy dla kobiet zbudowane z krążka umieszczonego na zewnątrz sromu oraz wewnętrznego krążka umożliwiającego umieszczenie na szyjce macicy. Większość prezerwatyw jest nawilżana silikonem, niektóre zawierają dodatkowo środki plemnikobójcze tzw. spermicydy. Głównym ryzykiem związanym ze stosowaniem tej metody jest reakcja uczuleniowa skóry sromu i błony śluzowej pochwy na lateks, środki nawilżające lub substancje plemnikobójcze. Główną korzyścią zaś ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz zmniejszenie ryzyka ostrego zapalnie przydatków i narządów miednicy mniejszej.
Zalety | Wady |
---|---|
Niski koszt stosowania i łatwa dostępność. | Niska skuteczność, zależna w dużym stopniu od warunków przechowywania, sposobu użytkowania i typu prezerwatywy. |
Ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. | Konieczność stosowania tuż przed stosunkiem płciowym. |
Zmniejszone ryzyko ostrego zapalenia przydatków i zapalenia narządów miednicy mniejszej. | Możliwość wystąpienia reakcji uczuleniowych ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie. |
Brak wpływu na stan hormonalny i fizjologiczny cykl płciowy kobiety. |
Spośród innych metod barierowych, należy wymienić błony dopochwowe i kapturki naszyjkowe.
Błony dopochwowe i kapturki naszyjkowe
Błona dopochwowa, która powinna zostać założona bezpośrednio przed stosunkiem lub 2-3 godziny wcześniej, stanowi ochronę antykoncepcyjną przez około 6 godzin od momentu założenia. Przed założeniem błony zaleca się zastosowanie na jej obrzeża i szyjkę środka plemnikobójczego. Skuteczność tej metody zależy w dużym stopniu od odpowiedniego dobrania rozmiaru i prawidłowego usadowienia błony, jest zatem wykładnikiem budowy narządów i stosunków anatomicznych w miednicy mniejszej, oraz umięśnienia w dolnych partiach kanału rodnego. Umiejętność prawidłowego zakładania błony nabywa się metodą prób i błędów. Wady tej metody to, przede wszystkim ryzyko zmiany położenia podczas stosunku i stosunkowo niska skuteczność wynosząca przeciętnie 15- 20 ciąż na 100 kobiet przez 1 rok stosowania. Opisywano reakcje uczuleniowe, a nawet wstrząs toksyczny z powodu nadwrażliwości na składniki błony lub środek plemnikobójczy. Zaletą natomiast jest względna ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Kapturek naszyjkowy może zostać wprowadzony kilka godzin przed stosunkiem i pozostać w pochwie na minimum 6 godzin, maksimum- 24-48 godzin, zapewniając ochronę antykoncepcyjną na około 48 godzin. Jego założenie wymaga jednak większych umiejętności niż w przypadku błony pochwowej, rozmiar dobierany jest przez ginekologa . Podobnie jak błona dopochwowa kapturek może zmienić miejsce swojego położenia, dlatego też ta metoda obarczona jest dość niską skutecznością- 15-25 ciąż na 100 kobiet w czasie 1 roku. Niektóre kobiety mogą reagować uczuleniem na materiał z którego składa się kapturek, lub zastosowany środek plemnikobójczy. Nie może być stosowany przez kobiety z nieprawidłowym rozmazem cytologicznym, może też sprzyjać rozwojowi infekcji dróg moczowych i dróg rodnych.
Zalety | Wady |
---|---|
Względna ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. | Niska skuteczność, zależna w dużym stopniu od warunków anatomicznych narządu płciowego kobiety. |
Obniżone ryzyko ostrego zapalenia przydatków i zapalenia narządów miednicy mniejszej. | Konieczność nabycia umiejętności prawidłowego zakładania błony lub kapturka. |
Brak wpływu na stan hormonalny i fizjologiczny cykl płciowy kobiety. | Możliwość wystąpienia reakcji uczuleniowych ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie. |
Środki plemnikobójcze
Środki plemnikobójcze zapewniają niską skuteczność od 15 do 30 ciąż na 100 kobiet w czasie 1 roku stosowania. Niski koszt oraz dostępność w każdej aptece bez recepty, często również w sklepach zielarskich i drogeriach czyni tę metodę atrakcyjną zwłaszcza dla młodych osób. Warto jednak podkreślić, że metoda ta, nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, a u jej użytkowniczek, które odbywają kilka stosunków w ciągu doby odnotowano wyższe ryzyko zarażenia wirusem HIV. Może również wpływać na naturalną florę bakteryjną pochwy, ułatwiając rozwój zakażeń w drogach rodnych w tym również infekcji dróg moczowych. Dodatkową ich są często obserwowana nadwrażliwość.
Zalety | Wady |
---|---|
Łatwa dostępność, niska cena. | Niska skuteczność. |
Łatwe stosowanie. | Wyższe ryzyko infekcji dróg moczowo-płciowych, zakażeń oportunistycznych oraz chorób przenoszonych drogą płciową. |
Brak wpływu na stan hormonalny i fizjologiczny cykl płciowy kobiety. | Toksyczność miejscowa, zwłaszcza przy częstym stosowaniu. |
Możliwość wystąpienia reakcji uczuleniowych. |
Wkładka wewnątrzmaciczna
Wkładka wewnątrzmaciczna (IUD) jest metodą o wysokiej skuteczności antykoncepcyjnej, przy stosowaniu której średnie ryzyko niepowodzeń wynosi 0,6-0,8 ciąż na 100 kobiet w czasie 1 roku stosowania. Metoda ta nie powinna być stosowana u kobiet, które nie rodziły oraz przez kobiety posiadające wyższe ryzyko zachorowania na choroby przenoszone drogą płciową. Zalecana jest zwłaszcza dla kobiet posiadających potomstwo i pozostających w stałym związku, wymagających długotrwałej antykoncepcji, oraz dla pacjentek z przeciwskazaniami do antykoncepcji hormonalnej (zakrzepica żylno-tętnicza, choroby wątroby, nadciśnienie tętnicze, palaczki tytoniu powyżej 35 rż). Po założeniu wkładki istnieje niewielkie ryzyko jej wypadnięcia lub perforacji ściany macicy. W ciągu kilku tygodni od założenia wkładki istnieje nieco wyższe ryzyko infekcji wewnątrzmacicznej. Obecnie dostępne na rynku wkładki to: wkładki zawierające miedź i system uwalniający lewonorgestrel. Wkładka miedziowa działa głównie przez mechanizm plemnikobójczy i wpływ na błonę śluzową macicy. Podejrzenie jej działania wczesnoporonnego nie zostało udowodnione. Niekorzystnym efektem stosowania wkładki miedziowej jest wzrost obfitości miesiączek, a w ciągu pierwszych miesięcy po założeniu może też wystąpić zwiększona ich bolesność. Rzadziej obserwowane są nieprawidłowe krwawienia oraz skurcze macicy. Najważniejszą zaletą IUD jest fakt, że stanowi metodę antykoncepcyjną długotrwałą, skuteczną, bez wpływu na stan hormonalny i metaboliczny organizmu kobiety, nie wymagając specjalnego zaangażowania partnerów.
Wkładka z lewonorgestrelem, zwana również systemem uwalniającym lewonorgestrel zalecana jest dla kobiet z obfitymi krwawieniami, ponieważ znacznie łagodzi przebieg krwawień miesięcznych, dzięki miejscowo działającemu gestagenowi. Główny mechanizm jej działania, to wpływ na błonę śluzową macicy, zagęszczenie śluzu szyjkowego i zmiana funkcjonowania jajowodów uniemożliwiająca przedostanie się plemników do komórki jajowej.
Zalety | Wady |
---|---|
Wysoka skuteczność. | Okresowo występujące wyższe ryzyko infekcji dróg rodnych (po założeniu IUD). |
Nie wymaga zaangażowania ze strony partnerów. | Nie chroni przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową. |
Długi okres działania metody średnio 5-10 lat. | Niewielkie ryzyko rozwoju ciąży pozamacicznej i poronienia wczesnego. |
Brak wpływu na stan hormonalny i metaboliczny organizmu. |
Doustna tabletka antykoncepcyjna
Doustna tabletka antykoncepcyjna (DTA) – metoda antykoncepcyjna, której działanie opiera się na zmianie cyklu płciowego, ponieważ poprzez wpływ na wydzielanie gonadoliberyn dochodzi do zahamowania owulacji, zagęszczenia śluzu szyjkowego, zmian właściwości endometrium i upośledzenia transportu jajowodowego. Skuteczność tej metody jest wysoka- ogólny odsetek niepowodzeń wynosi 3 do 8 ciąż na 100 kobiet na 1 rok. Główny ryzykiem związanym z dwuskładnikową tabletką antykoncepcyjną, choć rzadko występującym jest zakrzepica żylna, zawał serca, udar mózgu, a także nieco wyższe ryzyko rozwoju raka piersi. Należy pamiętać, że ten rodzaj antykoncepcji nie może być stosowany u kobiet obciążonych rodzinnie, otyłych, z pewnymi zaburzeniami i schorzeniami metabolicznymi (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, przebyty epizod zakrzepicy żylnej, upośledzona funkcja wątroby) oraz stosujących przewlekłe leczenie lub palących tytoń. Nowoczesna antykoncepcja hormonalna dwuskładnikowa wykazuje tendencję do ciągłej redukcji dawek obu hormonów w preparatach i schematu stosowania zapewniającego zmniejszenie liczby cykli macicznych (krwawień z odstawienia) celem poprawy profilu bezpieczeństwa.
Zalety | Wady |
---|---|
Wysoka skuteczność. | Zmiana fizjologicznego cyklu miesiączkowego, stanu hormonalnego i metabolicznego. |
Brak konieczności zaangażowania partnera seksualnego i stosowania metody bezpośrednio przed stosunkiem. | Nie chroni przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową. |
Obniża ryzyko występowania raka jajnika, błony śluzowej macicy, ciąży pozamacicznej i zapaleń w obrębie miednicy mniejszej. Chroni przed wystąpieniem osteoporozy, rakiem jelita grubego, reumatoidalnym zapaleniem stawów. Zmniejszenia nasilenia dolegliwości związanych cyklem płciowym, zwłaszcza bóli i krwawień miesiączkowych, poprawa wyglądu skóry, złagodzenie trądziku, zmniejszenie częstości występowania łagodnych zmian piersi, torbieli jajnika. | Konieczność przyjmowania tabletki codziennie o stałej porze. |
Możliwe działanie niepożądane: nieprawidłowe krwawienia, nudności, zmiana apetytu, przyrost masy ciała, ból piersi, bóle głowy, obniżone libido. |
Plastry przezskórne antykoncepcyjne
Plastry przezskórne antykoncepcyjne zawierające estrogen i gestagen uwalniają je do krążenia ogólnego w stałej ilości na dobę. W typowym cyklu z zastosowaniem tej metody przykleja się 3 plastry w odstępach 7 dniowych (czyli 1 w tygodniu), w czwartym tygodniu jest przerwa i występuje krwawienie z odstawienia hormonów. Zarówno skuteczność, przeciwskazania, wady i korzyści są podobne ja w antykoncepcji doustnej dwuskładnikowej, przy nieco wyższym ryzyku powikłań zakrzepowych.
Zalety w porównaniu z DTA (doustną tabletką antykoncepcyjną) | Wady w porównaniu z DTA (doustną tabletką antykoncepcyjną) |
---|---|
Łatwiejsze w stosowaniu (zmiana plastra 1x tygodniowo) | Wyższe ryzyko zakrzepicy. |
Częstsze działania niepożądane- tkliwość piersi, bolesne i obfitsze krwawienie z odstawienia. | |
Możliwe zmiany skórne w miejscu stosowania. |
Krążek dopochwowy
Krążek dopochwowy zawierający niską dawkę dwóch hormonów estrogenu i gestagenu działa podobnie do tabletki dwuskładnikowej, z tą jednak różnicą, że zakładany jest do pochwy raz na 3 tygodnie. Charakteryzuje się podobnymi zaletami i wadami jak antykoncepcja hormonalna dwuskładnikową oraz wysoką skutecznością (0,65 ciąż na 100 kobiet stosujących krążek przez 1 rok). W przypadku 10-15% pacjentek stosujących tę metodę odczuwalny jest dyskomfort odczuwany w pochwie, powodujący czasem nawet problemy w trakcie współżycia.
Antykoncepcja hormonalna zawierająca gestageny
Antykoncepcja hormonalna zawierająca gestageny jest metodą idealną dla kobiet, u których istnieją przeciwskazania do stosowania estrogenów (padaczka, anemia sierpowata, migrenowe bóle głowy, nadciśnienie, układowy toczeń trzewny, kobiety starsze, palące tytoń i karmiące piersią.
Octan medroksyprogesteronu depot (DMPA) jest gestagenem podawanym domięśniowo 1x na 3 miesiące. Jego działanie polega na hamowaniu owulacji poprzez wpływ na wydzielanie gonadotropin, zwiększeniu gęstości śluzu szyjkowego oraz ścieńczeniu endometrium. Skuteczność metody jest wysoka, odsetek niepowodzeń wynosi 0,5-3 ciąże na 100 kobiet stosujących ją w ciągu roku.U wielu spośród stosujących tego rodzaju iniekcje kobiet dochodzi do zatrzymania miesiączkowania, mogą również pojawiać się przez pierwsze 3-6 miesięcy lub dłużej nieregularne krwawienia z narządu płciowego, zwykle o niewielkim nasileniu. Okres ustania miesiączkowania zwykle nie przekracza 6-18 miesięcy. Metoda ta nie chroni przed możliwością zarażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. Obniża ryzyko wystąpienia raka macicy. Spośród działań niepożądanych należy wymienić wzrost masy ciała, zmęczenie, utratę gęstości mineralnej kości.
Zalety | Wady |
---|---|
Wysoka skuteczność. | Zmiana fizjologicznego cyklu miesiączkowego, stanu hormonalnego i metabolicznego. |
Brak konieczności zaangażowania partnera seksualnego i stosowania metody bezpośrednio przed stosunkiem. | Możliwe działania niepożądane- nieprawidłowe krwawienia maciczne, plamienia, zmiany nastroju, przyrost masy ciała. |
Łatwość stosowania (zastrzyk domięśniowy 1 x na 3 miesiące) | Opóźnienie odzyskania płodności po zaprzestaniu stosowania DMPA (do 10 miesięcy). |
Obniża ryzyko występowania raka błony śluzowej macicy i ciąży pozamacicznej. | Możliwe zmniejszenie gęstości mineralnej kości. |
Zapobiega objawom endometriozy. |
Mini tabletka
Mini tabletka – zawierająca jedynie gestagen jest preparatem najbardziej popularnym wśród kobiet w okresie laktacji, choć wskazania do jej stosowania są podobne jak w przypadku DMPA. Skutecznośc tej metody wynosi 0,3- do 8 ciąż na 100 kobiet w roku stosowania.
Zalety w porównaniu z DMPA | Wady w porównaniu z DMPA |
---|---|
Możliwość stosowania w okresie karmienia piersią. | Konieczność codziennego przyjmowania tabletki o stałej porze. |
Antykoncepcja awaryjna postkoitalna
Antykoncepcja awaryjna postkoitalna – sposób antykoncepcji mający na celu uniknięcie ciąży po niezabezpieczonym stosunku lub ze znanym brakiem skuteczności metody (na przykład pęknięcie prezerwatywy) z zastosowaniem doustnych tabletek dwuskładnikowych zawierających lewonorgestrel lub samego lewonorgestrelu. Metoda ta redukuje ryzyko niepożądanej ciąży o 75%. Spośród działań niepożądanych najczęstsze są nudności i wymioty.
Zalety w porównaniu z DMPA | Wady w porównaniu z DMPA |
---|---|
Metoda po stosunku, w przypadku zawodności lub niewłaściwie zastosowanej metody antykoncepcyjnej. | Działanie niepożądane- nudności, wymioty, wzmożone krwawienie z odstawienia. |
Wzrost ryzyka zakrzepowego. | |
Brak korzyści pozaantykoncepcyjnych. |